[1] - اشاره به همان جنگ جمل و نتیجه ی آن است. از این امر بر می آید که معاویه در این جا و پس از رخداد جمل از عمروعاص کمک خواسته است. و در واقع اقدام اولیه ی او در بازگرداندن نماینده ی حضرت علی ع( سهل بن حنیف ) از مرزهای شام پیش از موضوع ناکثین و برابر روش حضرت علی در گرفتن بیعت از کارگزاران دوران خلافت عثمان در سرزمین های اسلامی بوده است. مقوله ی جمل مقوله ای که نه تنها معاویه را به یاری خواستن از عمروعاص ِ آزمند تر از خود او به حکومت و نیرنگ باز تر از خودش وادار کرد بلکه شاید باعث شد تا خبر پیروزی علی ع بر ناکثین و پیمان شکنان؛ دیگران از کارگزاران عثمان خلیفه ی قبلی را نیز به این فکر بیندازد یا به این فکر انداخته باشد که بهتر است با آن حضرت به عنوان خلیفه ی مسلمین و امیر مومنین بیعت کنند و در کوفه به نزدش بروند و ... ( والله اعلم )

[2] - حضرت علی ع به عنوان خلیفه ی مسلمین که مهاجر و انصار و دیگران از حضار در مدینه با وی بیعت کرده اند در این جا باز روش مصالحه را در پیش گرفته است و علاوه بر اینکه بیعت و تسلیم شدن معاویه را مقدم بر اعلان جنگش دانسته است؛ به وی اختیار داده است که یکی از این دو را برگزیده و پاسخ دهد.چرا که وی از فرمان امیر مومنان سرپیچی کرده است.

[3] - باید اذعان کرد و یادآور شد ساده از آن جهت است که بیان شده است. وگرنه اگر به همین سادگی بود که همان زمان و پیش از آنکه معاویه از عمروعاص کمک بخواهد؛ خود که اهل تدبیر در به کار بستن نیرنگ و ظاهرسازی در امور دین برای فریفتن مردم جهت فرمانروایی بر آنان و بر آمده شدن امیال و آرزهایش بود؛ بدون کمک عمروعاص دست به این کار می زد و حکومت مصر را هم خود بر آن فرمانروایی یا سیادت میکرد و مجبور نمی شد که با عمروعاص در این زمینه کنار بیاید به نحوی که برای دفع به اصطلاح مشکل پیش آمده توسط حضرت علی برایش؛ از او یعنی عمروعاص یاری بخواهد تا به آرزوهایش برسد و ... در واقع عمروعاص تدبیر و چاره اندیشی داشت اما آن را در زمینه های نیرنگ و دسیسه که از اعمال شیطان است به کار می برد و نه در زمینه ی اصلاح و سامان امور مسلمین. به هر جهت هر کس برابر کلام مقدس خداوندی یگانه بار اعمال خود را بر می دارد. پس همانطور که در نامه ی حضرت علی ع به عمروعاص آمده باید انسان از دیگران عبرت و پند بگیرد تا به سرنوشت بد آنها از بدکاران دچار نشود که دنیا فانی است.

[4] - به طور مسلم به صورت مستقیم باید بپرهیزد. چرا که طی تحلیلی می توان گفت که این امر از یک سو کمک می کرده که مردم به قاسط و جابر و باغی بودن وی پی ببرند. و از سوی دیگر علیه وی یکپارچه شده و نه تنها تن به بیعت وی ندهند بلکه در نهایت به علی بن ابی طالب نمایل نشان داده و با وی به عنوان خلیفه ی مسلمین و امیر مومنین بیعت نمایند. پس برای برخورداری از پشتیبانی مردم برای مقابله با علی ع باید به دنبال فکر و روش و چاره ی ناشی از نیرنگ دیگری بود. که این امر را نیز خود عمروعاص با نیرنگ های ظریف و دقیقش که صد البته حاکی از احاطه اش در شناخت امور و روحیه ی عموم افراد و شخصیت های تاثیر گذار در سرزمین های اسلامی و چند و چون فریفتن و در واقع جذب آنان و به تبعش جذب مردم برای تحقق خواسته های نابحق شان بود را برای معاویه جهت اجرا و انجامش چاره نمود. آنگونه که در ادامه ی بحث در متن خواهد آمد که او چگونه چاره اندیشی نمود تا بتواند معاویه را به آنچه که می خواهد برساند و در ضمن آن خود نیز به آرزویش که حکومت مصر بود و به طور کلی دنیا دوستی اش برسد ؛ هر چند که این امارت زیاد به طول نکشید و اجل مهلتش نداد و ... تمام این ها یعنی اینکه افراد نباید بر اساس آنچه دیگران برایشان ذهنیت درست می کنند به پیش بروند بلکه باید بر اساس کلام مقدس الاهی؛ بندگان او سخنان را شنیده و بهترینش را برگزیده و پیروی نمایند تا هم از راهنمایی شدگان از سوی حضرتش باشند و هم از صاحبان خرد که بر آنان مژده است : « ... فبشر عباد، الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه ^ج اولائک الذین هداهم الله ^ص و اولائک هم اولوا الالباب. (17-18 زمر) . » در واقع باید سخنان را شنید اما پس از اندیشه و خردورزی روی آنها در خصوصشان به عنوان حق تصیمیم گرفت و عمل کرد یا ترویج داد. و این امور از هیچ کسی که رشید و بالغ و عاقل باشد پیرامون هر موضوعی که می شنود و حتا می بیند و به طور کلی به حواس او که مقدمه و پیش نیاز هرگونه اندیشه و ... هستند، ساقط نمی شود چرا که خداوند یکتا در جای جای قرآن با مخاطب قرار دادن مردم و مومنین به این مقولات یعنی اندیشه و دانش و فهم و خرد و ایمان و یقین و سپاسگزاری و یادآوری اشاره و امر فرموده است. و اینکه این همه تنها و تنها به پیروی از آیات قرآن به عنوان بهترین سخن که باید شنید و دنباله رو آن بود تاکید می شود بدان خاطر است که دانسته شود که یکی از آیات آن این است که همه بدانند که نباید هر امر یا گفتاری را بدون تحقیق از هر کسی یا هر جایی که باشد هنگامی که می شنوند بپذیرند یا برای دیگران بگویند؛ چرا که هر عضو از بدن در این خصوص باید پاسخگوی خداوند باشد : « و لا تقف ما لیس به علم ^ج ان السمع و البصر و الفؤاد کل اولائک کان عنه مسئولا. (36 اسراء ) » . و حتا اینکه باید دانست که این اعضا در سرای دیگر علیه صاحباشان گواهی خواهند داد. پس نباید پیروی سخنی غیر از حق را مرتبط با هر موضوعی که فقط با اندیشه و مؤلفه های مذکور بر اساس آیات خداوندی به دست می آید را نمود که همانطور که گذشت برابر کلام الاهی هر کس تنها بار خود را بر می دارد و شفیع و یار و یاوری جز خداوند یکتا برایش و به اذنش نیست و تمام اینها بدان خاطر است که خداوند یکتا به همه چیز داناست و بنابراین گمانی جز این نباید داشت: « و یوم یحشر اعداءالله الی النار فهم یوزعون. حتی اذا ما جاءوها شهد علیهم سمعهم و ابصارهم و جلودهم بما کانوا یعملون. و قالوا لجلودهم لم شهدتم علینا ^ص قالوا انطقناالله الذی انطق کل شیءٍ ^ج و هو خلقکم اول مرة و الیه ترجعون. و ما کنتم تستترون ان یشهد علیکم سمعکم و لا ابصارکم و لا جلودکم و لکن ظننتم ان الله لا یعلم کثیراً مما تعملون. و ذالکم ظنکم الذی ظننتم بربکم اردیکم فاصبحتم من الخاسرین. فان یصبروا فالنار مثوی لهم ^ص و ان یستعتبوا فما هم من المعتبین. و قیضنا لهم قرناء فزینوا لهم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس ^ص انهم کانوا خاسرین. ( ( 19- 26 فصلت با توجه به آیات14-36 ) .» 

[5] - دقت شود که تزویز و نیرنگ برای رسیدن به یک متاع و مقام دنیوی تا چه حد است که برای فریب یک فرد متنفذ شامی تا بدان وسیله برود و از نفوذش در بین مردم هر آنچه را که بدون تحقیق در دلش جا گرفته ترویج و تبلیغ کند؛ می آیند و با واسطه به او میگویند که" عثمان را علی کشته است ". در حالی که معاویه چه در نامه اش به علی ع و چه به میانجی ها می گوید که شرط واگذاری حکومت شام به علی ع در گرو تحویل قاتلان عثمان به او می باشد. یعنی او و حتا مشاورش عمروعاص ایمان و یقین دارند که علی عثمان را نکشته است و حتا کسی را به این کار تحریک نکرده است؛ اما از نظر آنان امر دنیا دوستی برای گرفتن بیعت از مردم شام به اعتبار شخصی تاثیرگذار همچون شر حبیل ایجاب می کند که اینگونه رفتار کرده و واقعیت را طور دیگری جلوه دهند و این یعنی تحریف حقیقت برای رسیدن به هدف با هر وسیله ای که باشد. 

[6] - و باز دقت شود که برابر این جمله، شر حبیل جهت جلب و جذب مردم شام و بیعت گرفتن از آنان جهت همراهی معاویه و شوراندن علیه علی ع آن هم به اعتبار شهرتش بین مردم؛ سه بخش دیگر را بر سخن القایی عمروعاص و معاویه ( علی عثمان را کشته ) افزوده است . 

[7] - این امر می رساند که معاویه خود نیز از نیروی تدبیر و دور اندیشی برای رسیدن به امیال دنیایی خویش برخوردار بوده و از شتاب و یا انحصار در تصمیم گیری به ویژه زمانی که نیازمند حمایت مردمی بوده خودداری می کرده تا آنگاه که برایش روشن و میسر شود که تصمیمی که گرفته درست ترین و آخرین است. و البته که در این راه از هیچ مقوله ای به ویژه مشورت با دیگران که به نوعی مکمل نیرنگ ها و بر آورنده ی امیال و خواهشهای نفسانی اش باشد خودداری نمی کرده همانگونه که در این راه سخت که درمانده بوده از عمروعاص کمک و مشورت فکری گرفته است. یعنی او پس از اطمینان از اینکه مردم شام به واسطه ی شر حبیل با او علیه علی ع بیعت کرده اند؛ آمد و به نماینده ی علی ع گفت که حامل پیام مذکور برای آن حضرت باشد که وی با علی ع از در بیعت وارد نخواهد شد. به عبارتی دیگر او اعلان جنگ نمود.

[8] - از این جا روشن می شود که معاویه با نپذیرفتن بیعت ، به علی ع در پاسخ نامه اش اعلان جنگ داده است و لذا از اینجاست که آن حضرت از کوفه به سمت شام حرکت می کند. یعنی تا پیش از این پاسخ معاویه حرکتی به سوی شام نبوده است .

[9] - کتاب جنگ های حضرت علی ع یا ... / سید مهدی شمس الدین... / صص 45-54 .